«Эмноюмно» нимо устолыкъя кынар

Устолыкъя «Эмноюмно» нимо кынар («Эмез но юмез но»), Удмурт Элькун, Ижкар.

Кылдытэмын 2010 арын куартолэзе. Пырисько кык кузя перформансмейкеръёс – Кучыран Юри но Жон-Жон Сандыр. Суредасьёс дауртон-выронъёсазы но видеоартазы мур но паськыт возьматыны но азьланьтыны тыршо асьсэлэсь пушказы мур выйыса ватӥськем лушкем этномифсэс.

Соос утчало улонысь мальдытӥсь шӧдонэн пачылмем выжон инты. Та дуннеысь – ас пушказы, пыдло, мур выйыса ватӥськем сюлмаськонъёссы пушкы. Со чылкытлэсь чылкыт ас куриськон. Со кулэтэм зуметъёслэсь мозмытскон, гердъёсты пертчылон, юскиськон, сюлэмъёсысь ваньбурен шыкысъёсты усьтон. Со устолык удысын астэ чеберлыко возьматон. Курадӟонъёс но ыштонъёс пыр потыса, асэныд ужан. Вожпотонъёсыз-йыркуръёсыз быдтыса йыбыртъян. Со пуш дуннелэн куалаяз, лул ваньбуръёсын пачылмем ярдуре ӧтён.

Устолыкъя «Эмноюмно» нимо кынар кулэезлэсь кулэ ужен лыдъя ас мифологиез пушкысь поттыса кылдытонэз, сое удмурт но финн-угор асвалан вылэ пыкиськыса азинтонэз. Соку со адямилэн но быдэс калыклэн улоназ метафора луэ. Инсьӧр кодъёсын, выжы-карма программаосын ужан, вылӥ энергиосын огкылысь кариськыса, ас лулпуштэ эскерон-тупатон. Со лул-сюлэмез узырмытон но пиштытон удысын зэмос уж луэ. Со адямиез воштэ, Инмар Атаен, Пиен, Святой Духен кусыпъёсыз юнматэ, сое эшшо но кужмо но чебер каре.

Видеоарт, перформанс, хеппенинг амалъёсын суредасьёс пуш дуннезэс эскеро, дауртон-выронъёсазы асьсэлэсь гинэ рользэс шудо. Юскиськыса усьтӥсько кышкам но ватскем ас валанъёссы, историоссы, эктонъёссы, крезьгуръёссы, суредъёссы, кылан-веран-буранъёссы.

Жон-Жон Сандыр

Жон-Жон Сандыр

Удмуртиысь егит актуальной суредасьёс пӧлысь одӥгез тунсыкоез но аспӧртэмлыкоез луэ. Солэн тодмо ужъёсыз видеоарт, инсталляция, электрон крезьгур, аутентичной перформанс но хеппенинг жанръёсын лэсьтэмын.

Искусстволэн та аспӧртэмлыко тулкымъёсыз тужгес но вӧлмемын егитъёс но устолыкез дунъясьёс пӧлын.

2004-тӥ арын, устолыкъя ас сюрессэ усьтыкуз, туала искусствоын трос экспериментъёс быгатыса быдэстэмын вал ини – туж яркыт эзэр-безэр дауртон-вырон, видеоарт но, пелез урмытыса но жадьытыса, пумтэм-йылтэм кыстӥськись чеберлыко гуэтӥсь куараос. Калыккуспо фестивальёсы аслаз концепциосыныз пыриськиз: «Перма – Волга котырысь лулчеберетъя шоркар», «SKIF» («Сергей Курёхин интернейшнл фестиваль»), «Нойз VS Гламура» («Шумы России»), «Хан Алтай».

Устолыко кӧттырмостэм утчан-шедьтон пуаса-пуаса, будыса, дыаса, кужмояса но валтыса нуиз сое одӥг удысысь мукет удысэ. Со диджей но, дауртон-выронъя театрлэн артистэз но, радиостанцилэн директорез но вал. Эшъёсыныз инсталляциос лэсьтылӥз но адӟытонъёс радъялляз. 2004-тӥ арысен 2008-тӥ арозь мылысь-кыдысь пыриськиз «Археоптерикс» нимо артгруппалэн туала искусствоен герӟаськем ваньмаз ик тодмо ужрадъёсаз.

Экспериментъёсын пачылмем устолыко ужъёсыз выжыятон но актуальной формаосыз вожомыса утчан сое паймымон этнофутуризм дуннее вутто. Та шедьтэм дунне устолык сюрессэ чутрак воштон калэ вуттэ. Асваланзэ пыдлось шӧдонъёсын азытэ, финн-угор выжыоссэ сайкатыса, дауртон-вырон, видеоарт, хеппенинг, инсталляция шуонъёслы юн йӧскалык инъет сётэ, аслэсьтыз «Мон» шуонзэ кужмоятэ. Этнофутуризмъя калыккуспо симпозиумъёс но видеоартъя но дауртон-выронъя фестивальёс радъя.

Этнофутуризм удысын Кучыран Юриен ӵош суредась «Эмноюмно» нимо устолыкъя туркым кылдытэ. Та группа устолыкъя «Ижкар» нимо огазеяськонэ пыре.Туркым мур но паськыт азьланьтэ устолык дуннеын адямилэсь, пыдло ватоссэ шараяса, эмъясь асмифологизэ кылдытон но сое вӧлмытон ужез.

Со дыре ик Жон-Жон Сандыр радиостанциын-медиалабораториын ужзэ азьланьтэ. Солэн со ужез ӧтись куаралэн Чӧлтон пусэз, йыр ку лӧптымон Чортонэз, люгыт дунне тыр Куара-лангаез луэ.

Кучыран Юри

Кучыран Юри

1984-тӥ арын йылпумъя Удмурт кун университетысь художественно-графической факультетэз.

Удмурт Элькунлэн куншетэзлэн (1993) но кунпусэзлэн (1994), Удмурт Элькунысь 10 ёросъёслэн кунпусъёссылэн но куншетъёссылэн (1995–2015) авторез.

Россиысь Суредасьёслэн огазеяськонзылэн ёзчиез (1996). Россия Федерациысь лулчеберет удысысь сӥё-дано ужась (2013). Удмурт Элькунысь Кун премилэн лауреатэз (1994). «Одомаа» нимо неформальной туркымлэн кураторез (1998–2008). Удмурт Элькунысь улосвыло но мерлыко ужрадъянлэн, «Устолыкъя «Ижкар» огазеяськонлэн» правлениезлэн Тӧроез (2009).

Устолык удысын плакатъёсын, полиграфи удысысь дизайнэн, графикаен, живописен выре. Паймымон лул шедьтосъёс усьтӥськизы солы дауртон-выронъёс шуонъёсыз усьтонын-радъянын но. Кучыран Юрилэн устолыкез – тыро-пыдо, яркыт но мур чеберлыко проект луэ. Со устолык, вашкала сям-йылолъёсыз сӧрытэк-тӥятэк, соос шоры выль синмын учкыса но выль кылын кыласа-бураса, учкисен кенешонлы пӧрме. Паймымон пыдлось боз-боз но чангес куараосын но лушкем выросъёсын вашкалалэсь но вашкала куара-лангаос улӟо соку. Калык выжыосты тодыса, выль мифтодос но устолыклэсь выль кабъёссэ кылдытон луэ со. Этнофутуризм устолыко тулкымлэн одӥгез азьветлӥсез. Арлы быдэ ортчылӥсь этнофутуризмъя Калыккуспо фестивальёсты но симпозиумъёсты радъя.

Калыккуспо грантъёс утыса, Эстониысь устолыкъя кык шор интыосы ветлӥз – «Полли Талуе» (2001) но «Кютиорге» (2002).

Пыриськиз: электрон крезьгуръя но дауртон-выронъёсъя «Пелё-пелё» нимо этнофутуризм проектэ (2004–2005); калыккуспо «Хабар – пуась устолыко суредам басмаос-бинетъёс» нимо проектэ (2008–2009); этнофутуризмъя калыккуспо «Камва» нимо фестивальёсы (Пермь кар, 2006, 2007, 2008, 2010); калыккуспо «Угриюхла» нимо фестивале (Иматра кар, Финляндия, 2007);

«Финн-угор дунне: континенталез огазеясь лулпуш дунне» калыккуспо адӟытонэ («Куму», Эстония, Таллинн, 2008). Удмурт туно кылан-веран-буран-маранъёсын крезьгуро «Кучыран вӧтъёс» нимо дисксэ поттэ (2009). Ӵыжы-выжы калыкъёслэн программазыя грантлэн лауреатэз луэ (Эстония, 2010). Суредась 2010-тӥ арын Жон-Жон Сандыр перформерен ӵош этнофутуризм удысын «Эмноюмно» нимо устолыкъя туркым кылдытэ. Искусствоын соос асьсэлы аспӧртэмлыко сюрес усьто.

Катарлэсь но катар лул дартъёсын пачылмем дауртон-выронъёссылэн мурдалазы но пуштроссы соосыз туала устолык удысысь зэмос аспӧртэмлыко мистерилы пӧрмыто. Калык шӧмо но аспӧртэмлыко дӥськут, инкуазь куараос, йӧспӧртэм кырӟанъёс, выросъёс, яркытэсь буёлъёс, возьматэм кылсуредъёс но мугор суредъёсын пушсузьетъёс, кужмо огазеяськыса, соослэсь асьсэлэсь лулпуш мифологизэс кужмоятыны юртто. Соин сэрен устолыклэн ваньмызлы адӟиськисьтэм мукет сӧосаз выжыто.